Profilaktyka nowotworów, czyli jak chronić się przed rakiem – działania, które można włączyć do codziennego planu dnia

W dzisiejszym świecie rak jest jedną z głównych przyczyn zgonów, a w ostatnich latach wiele nowotworów odmłodniało, występując u osób w wieku 25-35 lat, a w niektórych przypadkach nawet w dzieciństwie.

Profilaktyka nowotworów złośliwych polega na zapobieganiu powstawaniu stanów przednowotworowych poprzez eliminację działania niekorzystnych czynników środowiskowych. Nie opracowano jeszcze jasnego systemu zapobiegania chorobom nowotworowym. Nie ma jednoznacznej metody, która zapobiegałaby powstawaniu nowotworów złośliwych. Istnieje jednak zbiór prostych zasad zwanych „zdrowym stylem życia”.

Podstawowe kroki w profilaktyce

Istnieją trzy główne etapy profilaktyki, z których każdy ma na celu poprawę świadczenia opieki zdrowotnej i zapobieganie chorobom:

• Profilaktyka pierwotna — polega na prowadzeniu zdrowego trybu życia i unikaniu złych nawyków.
• Profilaktyka wtórna — polega na monitorowaniu osób zagrożonych rozwojem nowotworu, a także na leczeniu i wczesnym rozpoznawaniu zmian przedrakowych i wczesnych postaci raka.
• Profilaktyka trzeciorzędowa — dotyczy pacjentów, którzy zostali poddani leczeniu nowotworów złośliwych i polega na zapobieganiu nawrotom i przerzutom nowotworu oraz prawdopodobieństwu wystąpienia innych form nowotworu u pacjentów, którzy zostali wyleczeni.

Alkohol i palenie

Palenie może być przyczyną nie tylko chorób układu oddechowego, ale także wielu nowotworów złośliwych w różnych lokalizacjach, dlatego lekarze zalecają, aby profilaktykę raka płuc i innych narządów rozpocząć od porzucenia tego nawyku.

Obecnie styl życia wolny od tytoniu jest aktywnie promowany nie tylko przez lekarzy, ale także przez media, prasę i instytucje edukacyjne. Osobom, które nigdy nie paliły, zdecydowanie odradza się próbowanie, a ci, którzy zaczynają każdy dzień od papierosa, powinni pomyśleć o swoim samopoczuciu i zdrowiu.

Alkohol spożywany w nadmiernych ilościach prowadzi nie tylko do raka wątroby jako ostatniego stadium po marskości alkoholowej, ale także do nowotworów przełyku, żołądka i jamy ustnej. Większe ryzyko stwarza połączenie alkoholu i palenia tytoniu, które zwielokrotnia ryzyko zachorowania na raka jamy ustnej, krtani i przewodu pokarmowego, dlatego lepiej unikać takiej „mieszanki”.

Aktywny styl życia

Dorosły człowiek potrzebuje około pół godziny ćwiczeń dziennie, aby utrzymać dobry stan zdrowia oraz prawidłowe funkcjonowanie narządów i układów. Zdrowy styl życia nie musi oznaczać chodzenia na siłownię czy uczęszczania do klubu fitness. Jeśli nie masz czasu lub możliwości, aby to zrobić, wyjdź na spacer na świeże powietrze, pobiegaj, popływaj w basenie, wykonuj codzienne ćwiczenia w domu.

Nie ma zdrowia bez prawidłowej wagi, dlatego osoby, które postanowiły poprawić swoją kondycję i zapobiegać różnym chorobom i nowotworom, powinny pozbyć się znienawidzonej nadwagi.

Żywność

Jaką żywność należy spożywać, aby zapobiec nowotworom? Osoby, które nie chcą zachorować na raka, preferują owoce i warzywa, zioła, sałatki z dodatkiem oleju roślinnego zamiast majonezu, rośliny strączkowe i pełne ziarno. Nie rezygnując z mięsa, należy preferować jego niskotłuszczowe odmiany, drób i ryby. Przy wyborze produktów mlecznych najlepiej kierować się niskotłuszczowym twarogiem, serami, kefirem lub jogurtem.

Dieta składająca się głównie ze składników roślinnych może zapobiegać nie tylko chorobom układu krążenia, ale także rozwojowi nowotworów złośliwych, dzięki czemu wegetarianie znacznie rzadziej chorują.

Owoce i warzywa zawierające witaminy C, E, z grupy B i inne mają właściwości przeciwnowotworowe dzięki wysokiej aktywności antyoksydacyjnej, która zapobiega spontanicznym mutacjom genetycznym i uszkodzeniom genów.

Zdrowy sen i zdrowe nerwy

Odpowiednia ilość i jakość snu jest bardzo ważna w zapobieganiu nowotworom. Nawet przy odpowiednim wysiłku fizycznym i diecie nie można mówić o zdrowym stylu życia i zmniejszonym ryzyku zachorowania na raka bez dobrego snu i odpoczynku.

Rola stresu w zwiększaniu prawdopodobieństwa zachorowania na raka jest dyskusyjna i nie została jednoznacznie udowodniona, ale osoby często zestresowane są bardziej podatne na różne choroby, dlatego lepiej starać się chronić swoje nerwy.

Próby odreagowania stresu poprzez wypicie lampki wina, piwa lub czegoś mocniejszego, zapalenie papierosa lub obu tych rzeczy naraz są nie tylko bezcelowe, ale także obarczone ryzykiem wystąpienia nowotworu złośliwego, dlatego znacznie lepiej jest wybrać siłownię, zajęcia w wodzie lub spacery.

Zapobieganie chorobom zakaźnym

Jest absolutnie pewne, że rozwój niektórych nowotworów jest związany z chorobami wirusowymi i bakteryjnymi.

Przykładami są:

• Wirusy zapalenia wątroby typu B i C, które kilkakrotnie zwiększają ryzyko zachorowania na raka wątroby;
• Obecność Helicobacter pylori (bakterii) w żołądku, która nie tylko powoduje zapalenie żołądka i wrzody, ale także raka żołądka.
• Pewne szczepy wirusa brodawczaka (HPV), które prowadzą do rozwoju raka szyjki macicy.

Środki zapobiegawcze przeciwko tym nowotworom obejmują szczepienia przeciwko odpowiednim wirusom i bakteriom. A także unikanie uprawiania seksu bez zabezpieczenia (główną drogą przenoszenia tych zakażeń jest droga płciowa) z nowymi, niesprawdzonymi partnerami. Szczepienie przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B jest już uwzględnione w krajowym kalendarzu szczepień, natomiast szczepionka przeciwko HPV jest dostępna na życzenie. Helicobacter pylori można leczyć za pomocą terapii eradykacyjnej.

Zagrożenia zawodowe

Praca w niebezpiecznym środowisku i codzienny kontakt z czynnikami rakotwórczymi znacznie zwiększa zachorowalność na raka. Aby wyeliminować ten czynnik ryzyka, człowiek musi albo zmienić miejsce pracy, albo starannie przestrzegać środków ostrożności: nosić odzież ochronną, maski oddechowe, zwracać dużą uwagę na higienę – codziennie brać prysznic pod koniec dnia pracy.

Ostrożne obchodzenie się z promieniami UV

Promienie UV padające na skórę mogą powodować raka podstawnokomórkowego i czerniaka. Dlatego w celu zapobiegania nowotworom zaleca się unikanie jak największego nasłonecznienia (ekspozycji na słońce) oraz korzystanie z solariów.

Profilaktyka wtórna nowotworów

Do tej grupy środków zapobiegawczych należą różne badania lekarskie mające na celu wykrycie chorób przedrakowych i prekursorów raka.

Stosowane są następujące badania przesiewowe:

• Badanie rentgenowskie — zdjęcie rentgenowskie płuc w celu wykrycia raka płuc i śródpiersia;
• Mammografia — zdjęcie rentgenowskie piersi pozwala wykryć raka piersi;
• Wymazy z szyjki macicy — w celu zapobiegania rakowi szyjki macicy;
• Endoskopia: kolonoskopia — wykrywa raka jelita grubego w bardzo wczesnym stadium, bronchoskopia—- raka oskrzeli i płuc, fibrogastroduodenoskopia — raka żołądka;
• Rezonans magnetyczny i tomografia komputerowa, także z kontrastem;
• Badanie krwi na obecność onkomarkerów — specjalnych substancji chemicznych, których stężenie wzrasta w przypadku choroby nowotworowej.

Większość nowotworów ma swoje własne markery nowotworowe. Metody profilaktyki wtórnej obejmują również środki samodzielnej diagnostyki nowotworów. Skuteczność samodzielnej diagnozy jest szczególnie widoczna w przypadku profilaktyki raka piersi — każda kobieta powinna umieć zbadać palpacyjnie swoje piersi, aby sprawdzić, czy nie ma w nich guzów.