Profilaktyka pierwotna nowotworów – czym się charakteryzuje, na czym polega i jakie są inne fazy profilaktyki nowotworów

Profilaktyka jest najlepszą bronią do pokonania raka. Jest w naszym zasięgu każdego dnia. Po prostu nie pal lub przestań to robić jak najszybciej. Przestrzegaj zrównoważonej i zdrowej diety, uprawiaj sport i okresowo badaj.

Profilaktyka nowotworów

Przejście od czysto leczniczego podejścia do podejścia profilaktycznego nowotworów sięga 1981 roku,. Dwóch czołowych epidemiologów, Richard Doll i Richard Peto, opublikowało wówczas pierwszą naukowo kontrolowaną listę. Obejmującą główne czynniki ryzyka, które determinują pojawienie się raka.

Wśród czynników zidentyfikowanych w tym badaniu był oczywiście dym papierosowy. Ale także odżywianie i inne przyczyny, takie jak wirusy, hormony i promieniowanie. Dziś wiadomo, że w większości przypadków indywidualne ryzyko zarażenia się chorobą wynika z połączenia tych różnych czynników. A także z genetyki i zwykłego przypadku.

Ponadto zrozumiano, że środki zapobiegawcze nie ograniczają się tylko do etapów poprzedzających wystąpienie choroby. Mogą być również stosowane, gdy choroba jest już obecna (profilaktyka wtórna i trzeciorzędowa).

Profilaktyka pierwotna 

Istnieją dwa rodzaje czynników ryzyka zachorowania na raka. Niemodyfikowalne, takie jak płeć, określony profil genetyczny i wiek, oraz modyfikowalne, związane na przykład z zachowaniem. Celem profilaktyki pierwotnej jest zmniejszenie zachorowalności na nowotwory poprzez kontrolę modyfikowalnych czynników ryzyka i zwiększenie indywidualnej odporności na te czynniki. Innymi słowy, chodzi o zmniejszenie prawdopodobieństwa pojawienia się guza.

Prawidłowa strategia profilaktyki pierwotnej opiera się nie tylko na identyfikacji czynników ryzyka. Przede wszystkim na ocenie stopnia narażenia na nie całej populacji lub pojedynczego osobnika. Profilaktyka może być stosowana przez całą populację lub do określonych kategorii osób uważanych za „osoby wysokiego ryzyka”.

Szczepionki przeciwko określonym czynnikom zakaźnym, które zwiększają ryzyko zachorowania na raka, takim jak wirus zapalenia wątroby typu B (rak wątroby) lub wirus brodawczaka ludzkiego (HPV, odpowiedzialny za raka szyjki macicy i inne nowotwory) również należą do narzędzi profilaktyki pierwotnej.

Profilaktyka wtórna 

Celem profilaktyki wtórnej jest identyfikacja zmian przedrakowych lub guza na bardzo wczesnym etapie. Po to, aby skutecznie go leczyć, a w konsekwencji uzyskać większą liczbę wyleczeń i zmniejszenie śmiertelności. Profilaktyka wtórna zbiega się zatem ze środkami pozwalającymi na wczesną diagnozę. Znajduje zastosowanie w okresie między biologicznym początkiem choroby a pojawieniem się pierwszych objawów.

Profilaktyka wtórna jest wdrażana w populacji za pomocą zorganizowanych programów badań przesiewowych. Takich jak mammografia w kierunku raka piersi, w kierunku raka szyjki macicy za pomocą testu Pap lub testu HPV. Oraz w kierunku raka jelita grubego, głównie poprzez badanie krwi utajonej w kale. W 1968 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ustanowiła uniwersalne kryteria. Według nich choroba dotykająca dużą część populacji kwalifikuje się do profilaktycznych badań przesiewowych.

Profilaktyka trzeciorzędowa 

Profilaktyka trzeciorzędowa oznacza zapobieganie tzw. nawrotom lub przerzutom po leczeniu chirurgicznym. A także radioterapii, chemioterapii lub wszystkich trzech łącznie. W jej skład wchodzą tzw. terapie uzupełniające, takie jak chemioterapia, radioterapia i terapia hormonalna. Wydłużają one okresy wolne od choroby i zwiększają przeżywalność pacjentów w wielu typach nowotworów. Takich jak nowotwory jąder, piersi, okrężnicy i wielu innych.

Jak zapobiegać?

Według danych WHO liczba osób, u których zdiagnozowano raka, stale rośnie. Szacuje się, że w 2030 r. przekroczą one 11 milionów. Wynika to z wydłużenia średniej długości życia i większej ekspozycji na czynniki ryzyka. Szacuje się jednak, że 30-50 procentom nowotworów można zapobiec zdrowszymi zachowaniami. Takimi jak rzucenie palenia, zdrowe i zrównoważone odżywianie oraz regularne poddawanie się wizytom i badaniom przesiewowych.

Co to są czynniki ryzyka?

Czynnik ryzyka to wszystko, co może stymulować rozwój raka. Istnieją dwa różne rodzaje czynników ryzyka, modyfikowalne (zachowanie i środowisko) i niemodyfikowalne (wiek, płeć, dziedzictwo genetyczne).

Skutki tych czynników zależą od wielu zmiennych, w tym: czasu trwania i rodzaju narażenia na ryzyko lub połączonego wpływu dwóch lub więcej czynników.

Jak rozpoznać czynniki ryzyka?

Istnieją różne metody, które pozwalają zidentyfikować substancję lub zachowanie jako czynnik ryzyka. Badania epidemiologiczne obserwują, w jaki sposób narażenie na substancje, które wynikają z zachowań lub są obecne w środowisku, jest związane z wystąpieniem poszczególnych nowotworów. Eksperymenty laboratoryjne mogą wykryć zmiany molekularne spowodowane przez określone substancje.

Interakcja między genetycznymi i środowiskowymi czynnikami ryzyka

W wielu typach nowotworów występują zmiany DNA. Wydają się one odgrywać główną rolę w wystąpieniu choroby. Ogólnie rzecz biorąc, czynniki środowiskowe oddziałują z czynnikami genetycznymi w zjawiskach inicjacji i rozprzestrzeniania się raka.

Na podstawie tej wiedzy stworzono algorytmy matematyczne. Szacują one ryzyko zachorowania na raka w oparciu o obecność lub brak jednego lub więcej czynników ryzyka i ich możliwą interakcję. Jednak szacunki te stanowią przybliżone przybliżenie profilu ryzyka. Niekoniecznie osoba, która okaże się mieć wysokie ryzyko, rozwinie chorobę. Nie jest bowiem wykluczone, że osoby o niskim ryzyku mogą być dotknięte rakiem.

Profilaktyka raka jelita grubego

Rak jelita grubego, znany również jako rak okrężnicy, jest chorobą charakteryzującą się nowotworami okrężnicy, wyrostka robaczkowego i odbytnicy. Rak jelita grubego jest jedną z najczęstszych form raka. Jest drugą najczęstszą przyczyną zgonów z powodu raka w Stanach Zjednoczonych. Każdego roku zgłaszanych jest ponad 100 000 przypadków raka jelita grubego. Głównie u mężczyzn i kobiet w wieku 50 lat lub starszych. Ogólne ryzyko jego pojawienia się i rozwoju wynosi 7 procent. Wskaźnik przeżycia zależy od stadium choroby.

Cechy i objawy

Główną cechą raka jelita grubego są polipy nowotworowe w jelicie grubym danej osoby. Polipy te zwykle zaczynają się jako łagodne komórki. Agregują się one, tworząc polipy gruczolakowate. Z biegiem czasu te nienowotworowe komórki mogą stać się złośliwe. Prowadzi to do rozpoznania raka jelita grubego. Polipy zaczynają się wzdłuż górnej warstwy ściany okrężnicy. Czasem jednak mogą przenikać przez okrężnicę i do objawów narządowych.

Początkowi sąsiedzi raka jelita grubego obejmują krwawienie wewnętrzne, utratę wagi i zmęczenie. W miarę postępu i rozwoju guza objawy mogą obejmować zmiany w wypróżnieniach. Takie jak zaparcia lub biegunka, krwawe stolce, smoliste stolce lub ból podczas wypróżniania.

Diagnoza

Rak jelita grubego jest zwykle diagnozowany za pomocą kolonoskopii. Procedury endoskopowej, podczas której sonda jest wprowadzana do odbytnicy danej osoby. Sonda jest podłączona do monitora, który pozwala lekarzowi zobaczyć całą długość okrężnicy osoby. Jeśli polipy zostaną wykryte podczas kolonoskopii, można wykonać biopsję aby sprawdzić, czy są złośliwe.

Ponadto badania krwi mogą być również wykorzystywane do badań przesiewowych pod kątem podwyższonego poziomu białka. Może to bowiem wskazywać na obecność polipów nowotworowych. Promienie rentgenowskie i tomografia komputerowa mogą być również wykorzystywane do wykrywania nowotworów. Jednak to kolonoskopia jest zazwyczaj preferowaną metodą, ponieważ polipy mogą łatwo przejść leczenie biopsją.

Początkowe leczenie odbywa się chirurgicznie poprzez usunięcie złośliwych polipów i guzów. We wczesnych stadiach raka jelita grubego jest to możliwe poprzez wycięcie polipów podczas kolonoskopii. W bardziej zaawansowanych stadiach choroby operacja może obejmować usunięcie długości okrężnicy. W takim przypadku pozostałe części okrężnicy danej osoby są połączone.

Podczas operacji węzły chłonne w pobliżu okrężnicy są zwykle usuniętą operacją. Po chemioterapii lub radioterapii stosuje się w niektórych przypadkach w celu zabicia pozostałych komórek nowotworowych. Często dzieje się tak, gdy guz przeniknął przez ścianę okrężnicy, ponieważ chemioterapia lub radioterapia mogą pomóc w zapobieganiu przerzutów.

Szansa na przeżycie

Wskaźnik przeżycia osób z rakiem jelita grubego zależy od tego, czy choroba rozprzestrzeniła się na inne narządy i czy guz przeniknął przez ścianę okrężnicy. Jeśli choroba jest ograniczona do górnej warstwy okrężnicy i nie ma oznak przerzutów wskaźnik długoterminowego przeżycia wynosi zwykle 80 procent lub więcej. Jednak u osób, u których choroba ma przerzuty do innych narządów, mniej niż 10 procent przeżyje dłużej niż 5 lat.

Czynniki ryzyka

Genetyka i dieta mogą prowadzić do zwiększonego ryzyka zachorowania na raka jelita grubego. Jeśli jeden lub oboje rodziców danej osoby mieli raka jelita grubego, osoba ta będzie około 3 razy bardziej narażona na rozwój raka okrężnicy.

Ponadto badania wykazały, że dieta wysokotłuszczowa zwiększa ryzyko raka jelita grubego. Rozkład tłuszczu z organizmu może prowadzić do produkcji rakotwórczych chemikaliów. Dieta bogata w warzywa i pokarmy bogate w błonnik może pomóc organizmowi pozbyć się tych szkodliwych substancji chemicznych.

Profilaktyka nowotworów

Rakowi okrężnicy można zapobiec dzięki wczesnemu wykryciu. Lekarze zalecają, aby osoby przechodziły badanie doodbytnicze co roku, począwszy od 40 roku życia. Kolonoskopię co 3-5 lat, począwszy od 50 roku życia. Badanie doodbytnicze może wykryć nieprawidłowe wzrosty w okrężnicy, podczas gdy kolonoskopia może wykryć polipy, które można usunąć, zanim staną się nowotworowe. Osoby z wysokimi czynnikami ryzyka są często zachęcane do wcześniejszego rozpoczęcia badań profilaktycznych.

Rak prostaty i szwedzkie badania : Chirurgia vs. Promieniowanie

W latach 1974-1994 szwedzcy naukowcy poinformowali, że śmiertelność z powodu raka prostaty w Szwajcarii była najwyższa na świecie. W tym o 30 procent wyższa niż w Stanach Zjednoczonych. Jednocześnie liczba przypadków raka prostaty w populacji szwajcarskiej wynosi około połowy przypadków w innych krajach. W rezultacie społeczność medyczna bada to zjawisko i rozważa korzyści i ryzyko związane z operacją radiacyjną.

Szwedzcy mężczyźni mają najwyższe wskaźniki zgonów z powodu raka prostaty.

Jedno z badań wykazało, że mężczyźni są zdezorientowani co do tego, jaka jest skuteczna profilaktyka raka jelita i prostaty (ponieważ urolodzy zalecają operację, a radiolodzy radioterapię). Wówczas naukowcy z Cleveland Clinic zbadali różnice między chirurgią a radioterapią u pacjentów z więcej niż jednym ośmioletnim okresem.

Początkowo okazało się, że pacjenci poddawani operacji mieli 2-procentową przewagę nad pacjentami radiacyjnymi. Jednak dalsze badania wykazały, że stare techniki stosowane w radioterapii zniekształcały wyniki. Kiedy stosowali nowoczesne techniki i wyższe dawki promieniowania, chirurgia i radioterapia były równie skuteczne.

Szwedzkie badania a profilaktyka nowotworów

W 2007 roku szwedzcy naukowcy opublikowali wyniki długoterminowego badania porównującego różne metody leczenia raka prostaty. Badanie wykazało, że po 10 latach mężczyźni, którzy przeszli operację prostaty, mieli wskaźnik przeżycia wynoszący 83 procent. Podczas gdy ci, którzy przeszli promieniowanie, mieli 74-procentowy wskaźnik przeżycia. Jednak badanie to miało miejsce w tym samym okresie, w którym naukowcy z Cleveland Clinic znaleźli różne dawki promieniowania w użyciu.

Efekty

W badaniu opublikowanym w marcu 2008 roku w „The New England Journal of Medicine” przyjrzano się skutkom ubocznym związanym z chirurgią, brachyterapią i konwencjonalną radioterapią raka prostaty. Brachyterapia to wszczepianie granulek lub radioaktywnych nasion w prostacie w celu zabicia komórek nowotworowych. Żadna procedura nie wyróżniła się jako najlepsza lub najgorsza pod względem skutków ubocznych. Około 13 procent żon mężczyzn, którzy przeszli brachyterapię, zgłosiło problemy z erekcją.

Ponadto 22 procent małżonków mężczyzn, którzy przeszli tradycyjną radioterapię i 44 procent zgłoszonej grupy chirurgicznej odnosi się do zaburzeń erekcji. Podczas gdy 15 procent pacjentów poddawanych operacji doświadczyło nietrzymania moczu, a od 6 do 10 procent zarówno tradycyjnych pacjentów radioterapii, jak i brachyterapii zgłosiło nietrzymanie moczu. Kiedy ból i zwiększona częstotliwość oddawania moczu zostały uwzględnione w działaniach niepożądanych, około 18 procent mężczyzn, którzy stosowali brachyterapię, miało umiarkowane lub negatywne wyniki rok po leczeniu. Jedenaście procent tradycyjnych pacjentów z promieniowaniem i 7 procent pacjentów chirurgicznych zgłosiło problemy z bólem lub częstotliwością oddawania moczu.

Promieniowanie w leczeniu nawrotów

20-letnie badanie opublikowane w 2009 roku w numerach „Radioterapii” i „Onkologii” wykazało niewiele powikłań i skutków ubocznych związanych z radioterapią w nawracającym raku prostaty. Według badań promieniowanie może wyeliminować nawracającego raka u pacjentów, którym usunięto prostatę. Istnieje wąskie okno czasowe, w którym zewnętrzna radioterapia może uratować życie. Żadna inna terapia nie okazała się skuteczna w tych przypadkach nawracającego raka prostaty, stwierdzili naukowcy. Badanie rozpoczęło się w 1987 roku. Naukowcy twierdzą, że postępy w radioterapii prawdopodobnie jeszcze bardziej obniżyły częstość występowania skutków ubocznych.

Nowe szwedzkie badania opublikowane w 2010 roku w „Journal of the American Cancer Society” wykazały, że bez żadnego leczenia tylko 3 procent mężczyzn, u których zdiagnozowano raka prostaty we wczesnym stadium, zmarło w ciągu 10 lat. Ulepszone badania przesiewowe w kierunku dzisiejszego raka prostaty oznaczają, że wiele z tych nowotworów znajduje się, zanim rozwiną się w chorobę zagrażającą życiu.

Jednak promieniowanie i ryzyko operacji w tych przypadkach przewyższają korzyści. Szwedzkie badanie dotyczyło śmiertelności wśród 6 800 mężczyzn, u których zdiagnozowało raka prostaty. Około 20 procent mężczyzn, których lekarze stosowali podejście „czujnego oczekiwania”, zmarło w ciągu ośmiu lat. Jednak liczba ta nie różniła się, jak twierdzą naukowcy, od śmiertelności wśród ogólnej populacji. Mniej niż 3 procent tych mężczyzn zmarło na raka prostaty. Ci, którzy zmarli, byli zazwyczaj wcześnie w złym stanie zdrowia.